Manipülasyon, piyasaların ve yatırımcıların korkulu rüyasıdır. Özellikle küçük yatırımcıların mağduriyeti ve piyasaların bozulması ile sonuçlanan manipülasyon, Sermaye Piyasası 6362 sayılı Kanunu’na göre suçtur. Bu durum küresel piyasalarda da farklı değildir; tüm manipülasyon işlemleri ile söylemleri suçtur ve çok büyük cezaları vardır.

Dünya borsalarında manipülasyona hapis ve maddi cezalarının fahiş oranda yüksek olması manipülasyona imkan vermemekle birlikte yine de manipülatörler zaman zaman haksız menfaatler sağlar. Özellikle küçük yatırımcıların mağdur olduğu manipülatif işlemlerden yatırımcıların korunması mümkündür.  Küçük yatırımcının manipülasyondan korunması açısından manipülasyonun bilinmesi ve manipülatif işlemlerin anlaşılması için birkaç temel stratejinin bilinmesi gerekir. Peki, manipülasyonun nasıl yapıldığının bilinmesi gerçekten de mümkün müdür? Evet! Yatırımcının bilinçli yaklaşımı ile manipülatif işlemlere yakalanmamak mümkün olabilir. Manipülasyonun nasıl yapıldığının anlaşılabilmesi için önce manipülasyon nedir ile başlayarak genel bir bilgi vermekte fayda var.

Manipülasyon Nedir?

Manipülasyon, herhangi bir menfaat elde etmek amacıyla borsada işlem gören varlıklarının fiyatlarını etkileyecek söylentiler yaymak, suni işlemler oluşturmak, sahte raporlar hazırlamak, sahte haberler yayınlatmak, arz talep dengesini bilinçli olarak bozmak, yatırımcıların yanlış yönlendirilerek alım satım yapması için etkide bırakmak olarak açıklanabilir. Bu işlemleri yapan kişilere de manipülatör denir.

Manipülasyon ile spekülasyonu karıştırmayın!

Yatırımcıların en çok karıştırdıkları konu ise manipülasyon ile spekülasyon kavramlarıdır. Spekülasyon fiyatların yönünü temel ve teknik analiz metotları ile tahmin etmeye çalışarak ve risk alarak kazanç sağlamaya yönelik yapılan kanuni işlemlerdir. Yatırımcı fiyatların yönünü suni olarak etkileye çalışmaz. Yalan söylemler oluşturmaz sadece fiyatların yönünü tahmin etmeye çalışır ve bu yönde alım satım işlemi yapar. Spekülatif işlemlerde fiyatlar arz talep dengesine göre sağlıklı olarak çalışır.

Manipülasyon Nasıl Yapılır?

Bilgi bazlı ve işlem bazlı olmak üzere manipülasyon iki şekilde yapılabilir;

Bilgi bazlı manipülasyonda manipülatör işlem yapmak istediği hisse senedi, emtia, ya da varlığın fiyatında artış ya da düşüş olacağına dair kar veya zarar oluşturabilecek söylemler yapar, raporlar hazırlayabilir ya da sahte haberler yayınlatabilir. Mesela; “ yatırıma gidiyor, zarar açıklayacak, yönetim değişiyor, anlaşması fes olmuş, ihaleyi kaybetmiş…” Bu gibi söylemler şirketin kar beklentisini düşürür ve fiyatı düşer. Bu durumda manipülatör iki aksiyon alabilir ya açığa satış ya da ucuzdan varlık toplamak veyahut daha yüksek fiyattan açığa satım/satım pozisyonu açmak gibi.

İşlem bazlı manipülasyonlarda ise, manipülatör haksız menfaat sağlamak istenen varlığın alım/satım ekranına farklı kademelerde çok fazla işlem girer, seans kapanmadan ya da seans içinde emirlerini çeker. Bu şekilde suni olarak arz talep dengesini bozar ve fiyata müdahale etmiş olur.  Diğer bir işlem bazlı manipülasyon ise yarımcının kendi kendine ya da birkaç manipülatör ile işlem yapmasıdır. Aynı anda daha önce belirlenen fiyat seviyelerinden karşılıklı olarak işlem yapılır (wash sales).

Manipülasyon işlemlerinin önlenmesi ya da anında durdurulması için Borsa İstanbul bu tarz işlemlerde anında devre kesici sistemleri, hacim ve fiyat sınırlamaları devreye sokmaktadır. Ayrıca aracı kurumlar SPK tarafından manipülasyonu önlemeye yönelik olarak getirilen düzenlemelere kayıtsız uymaktadırlar.